ഹദീസുകള്‍ നഷ്ടപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടോ ?

 | ഡോ. മുസ്തഫ ദാരിമി കരിപ്പൂര്‍ | 

ഇസ്ലാമിന്റെ ശത്രുക്കളാകുന്ന ചില സ ത്യനിഷേധികളും ഇസ്ലാമിന്റെ പേരില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്ന ചില പു ത്തന്‍ വാദികളും പറയുകയും പ്രചരിപ്പിക്കു കയും ചെയ്യുന്ന ഒരു തെളിവു മില്ലാത്ത വാദമാണ് മുസ്ലീംകള്‍ക്ക് ഹദീസ് നഷ്ടപ്പെട്ടെന്ന വാദം. ഈ വാദം കൊണ്ട് അവര്‍ ഉദ്ദേശിക്കുന്നത് ഇസ്‌ലാമിലെ വിശ്വാസ-അനുഷ്ഠാന-ആചാരങ്ങള്‍ പ്രമാണ ബന്ധിതമല്ലെന്ന് വരുത്തിത്തീര്‍ക്കാനാണ്. 

ഖേദകരമെന്ന് പറയട്ടെ സുന്നീ പണ്ഡിതന്മാരില്‍ ചിലരും മുന്‍ഗാമികളാകുന്ന മുജ്തഹിദുകളായ ഇമാമുമാര്‍ക്ക് ലഭിച്ച ഹദീസുകളില്‍ നിന്ന് മഹാഭൂ രിഭാഗവും നഷ്ടപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടെന്ന് വാദിക്കുന്നു. അത് കൊണ്ട് തന്നെ കര്‍മ്മ ശാസ്ത്രത്തില്‍ ഇജ്തിഹാദ് ചെയ്യാനാവശ്യമായ ഹദീസുകള്‍ ഇന്ന് ലഭ്യമല്ലെന്നും കാലാന്തരത്തില്‍ അവയില്‍ മഹാഭൂരിഭാഗവും നഷ്ടപ്പെട്ടെന്നും അവര്‍ വാദിക്കുന്നു. ഇത് വസ്തുതക്ക് നിരക്കാത്ത വാദമാണ്. ഇതിന് അവര്‍ ചൂണ്ടിക്കാണിക്കുന്ന ന്യായങ്ങള്‍ നമുക്ക് വിലയിരുത്താം.

 

ബഹു മാനപ്പെട്ട അഹ്മദ് ബ്‌ന് ഹന്‍ബല്‍ (റ) വിന് 12 ലക്ഷം ഹദീസുകള്‍ ലഭിച്ചിരുന്നു. അത് പോലെ പലമുന്‍കാല മു ജ്ത ഹിദു കള്‍ക്കും 10 ലക്ഷവും അതിന് താഴെയും മുകളിലുമായൊക്കെ ഹദീസുകള്‍ ലഭിച്ചിരുന്നു എന്ന് അവരെതൊട്ട് ഉദ്ധരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. എന്നാല്‍ ഇന്ന്‌ ലഭ്യമായ ഹദീസിന്റെ എല്ലാ ഗ്രന്ഥങ്ങളിലും കൂടെ പരിശോധിച്ചാല്‍ സ്വഹീഹും ഹസനും ളഈഫും മൗളൂഉം എല്ലാം കൂടെ പരിഗണിച്ചാല്‍ തന്നെ അമ്പതിനായിരത്തില്‍ താഴെ ഹദീസുകളേ ലഭ്യമായിട്ടുള്ളൂ. അത് കൊണ്ട് പത്ത് ലക്ഷത്തില്‍പരം ഹദീസകളില്‍ നിന്ന് ഇന്ന് ഗ്രന്ഥങ്ങളില്‍ വിരചിതമായ വ അല്ലാത്ത മഹാഭൂരിഭാഗവും നഷ്ടപ്പെട്ടു എന്നും അത് കൊണ്ട് തന്നെ മുജ്തഹിദുകളായ ഇമാമു മാര്‍ക്ക് ലഭിച്ച ഹദീസു കള്‍ സിംഹഭാഗവും നമുക്ക് ലഭിക്കാത്തത് കൊണ്ട് ഇന്ന് ഇജിതിഹാദിന് (ഗവേഷണം) സാധ്യമല്ല എന്നും ഇവര്‍ പറയുന്നു. അഥവാ ഇന്ന് ഇജ്തിഹാദിന് സാധിക്കാത്തതിന് പല കാരണങ്ങളും ഉള്ളതില്‍ ഒരു പ്രധാന കാരണമാണ് ആവശ്യമായ  ഹദീസുകള്‍ ലഭിക്കായ്മ.

ലക്ഷക്കണക്കിന് ഹദീസുകള്‍ മുന്‍ ഇമാമുമാര്‍ക്ക് ലഭിച്ചിരുന്നതിന്റെ കണക്കിനെ കുറിച്ച്‌ പണ്ഡിതന്മാര്‍ എന്ത് പറയുന്നു എന്ന് നോക്കാം. ബഹുമാനപ്പെട്ട ഇമാം ബുഖാരി (റ) അവരുടെ സ്വഹീഹുല്‍ ബുഖാരിയെ കുറിച്ച്‌ ഞാന്‍ ഒരു ലക്ഷം സ്വഹീഹായ ഹദീസും രണ്ട് ലക്ഷം ളഈഫായ ഹദീസും മനഃപാഠമാക്കി എന്നും അതില്‍ നിന്നാണ് ഞാന്‍ എന്റെ ഗ്രന്ഥം രചിക്കുന്നതെന്നും പറഞ്ഞതിനെക്കുറിച്ച് മിര്‍ഖാത്തില്‍ പറയുന്നത് കാണുക: ആ പറഞ്ഞതിനര്‍ത്ഥം വ്യത്യസ്ത പരമ്പര പരിഗണിച്ചാണത്. അതോടൊപ്പം ആവര്‍ത്തനവും പരിഗണിച്ച്. കൂടാതെ സ്വഹാബ ത്തിന്റെയും താബിഉകളുടെയും അവരെല്ലാത്തവരുടെയും ആസാറുകളെയും അവരുടെ ഫത്‌വകള്‍ തുടങ്ങിയവയും പരിഗണിച്ചാണ് അത്. മേല്‍ പറയപ്പെട്ടവയുടെ മേലിലെല്ലാം മുന്‍ഗാമികള്‍ ഹദീസ് എന്ന് പറഞ്ഞിരുന്നു. (മിര്‍ഖാത്ത് 1-15) 

قال البخاري: واحفظ مائة الف حديث صحيح ومائتي الف غير صحيح، اي باعتبار كثرة طرقها مع عدد المكرر، والمعروف، وآثار الصحابة، والتابعين، وغيرهم، وفتاويهم مما كان السلف يطلقها علي كله حديثا - مرقاة ١٥-١-

ആറ് ലക്ഷം ഹദീസിന്റെ സ ത്തയില്‍ നിന്നാണ് ഇമാം ബുഖാരി സ്വഹീഹുല്‍ ബുഖാരി ക്രോഡീകരിച്ചതെന്ന് പറയുന്നുണ്ട്. മേല്‍ ഉദ്ധരണികളില്‍ നിന്നും മുന്‍ഗാമികളെ തൊട്ട് പറയപ്പെട്ട ലക്ഷങ്ങളുടെ കണക്കുകള്‍ വന്നതിന് കാരണം താഴെ പറയപ്പെട്ടവയാണ്.

1. വ്യത്യസ്ത പരമ്പരകളിലൂടെ ഒരേ ഹദീസിനെ (മത്ന്‍) ഉദ്ധരിക്കപ്പെടുക വഴി ഓരോ പരമ്പരയും പരിഗണിച്ച് വ്യത്യസ്ത എണ്ണമായവ.  ഉദാഹരണമായി;

إنما الأعمال بالنيات

 'എന്ന ഒരു ഹദീസിനെ വ്യത്യസ്ത സ്വഹാബികളെ തൊട്ട് വ്യത്യസ്ത പരമ്പരയിലൂടെ ഉദ്ധരിക്കപ്പെടുകവഴി അത് അനേകം ഹദീസായി പരിഗണിക്കപ്പെട്ടു. ഉദാഹരണമായി ഇമാം ബുഖാരി (റ) വിന് അബൂഹുറൈറ (റ) വിലേക്ക് ഇതേ ഹദീസിന് പത്ത് ഉസ്താദുമാരില്‍ നിന്നായി, അവരുടെ ഉസ്താദുമാരെല്ലാം അബൂ ഹുറൈറ (റ) വരേക്കും മാറ്റമില്ലാതെ ഒരേ ആളകളായാല്‍ പോലും, 10 ഹദീസായി പരിഗണിക്കൂം.

 ഇപ്രകാരം ഇതേ ഹദീസ് വ്യത്യസ്തരായ 10 സ്വഹാബികളിലേക്ക് മേല്‍ പറയപ്പെട്ട പോലെ ഓരോ സ്വഹാബിയിലേക്കും 10 വീതം വ്യത്യസ്ത ഉസ്താദുമാര്‍ മുഖേന നിവേദനം ചെയ്യപ്പെട്ടാല്‍ ഒരേ ഹദീസ്

തന്നെ 100 ഹദീസിന്റെ സ്ഥാനത്താണ്. ഇനി ബുഖാരി ഇമാം മുതല്‍ സ്വഹാബികള്‍ വരെയുള്ള അഞ്ചോ  ആറോ അതിനപ്പുറമോ ഉള്ള മര്‍ത്തബകളില്‍ തന്നെ ഒന്നിലധികം ഉസ്താദുമാര്‍ വരുന്നത് മുഖാന്തിരമുള്ള തഹവ്വുല്‍ (تحول) പരിഗണിക്കുമ്പോള്‍ പിന്നെയും ഹദീസിന്റെ എണ്ണം അധികമാവും.

2.ആവര്‍ത്തനങ്ങളും ഹദീസിന്റെ എണ്ണം കൂടാന്‍ കാരണമാണ്.

3. മൗഖൂഫായ ഹദീസുകള്‍

4. ആസാറു സ്വഹാബ

5. ആസാറു താബിഈന്‍

6.താബിഉകള്‍ അല്ലാത്തവരുടെ ആസാറുകള്‍

7. ഫത്‌വകള്‍

ലക്ഷങ്ങളുടെ കണക്ക് നിരത്തി അത് ഇന്ന് നിലവിലില്ല എന്ന് പറഞ്ഞിട്ടാണല്ലോ ഹദീസ് നഷ്ടപ്പെട്ടു എന്ന് സ്ഥാപിക്കാന്‍ ശ്രമിക്കുന്നത്. അതിന്റെ സത്യാവസ്ഥ മേല്‍ സൂചിപ്പിച്ചതാകുന്നു. ഫലത്തില്‍ അന്ന് ലഭ്യമായിരിക്കുന്ന എല്ലാ ഹദീസുകളും ഇപ്പോഴും ഹദീസിന്റെ കിതാബുകളില്‍ പറയപ്പെടുക വഴി ലഭ്യമായിരിക്കുന്നു. നബി തങ്ങള്‍ പറഞ്ഞ ഏതെങ്കിലും തരത്തിലുള്ള ഹദീസുകള്‍ നമുക്ക് ലഭിക്കാത്തതുണ്ടോ?

ഈ ചോദ്യത്തിനുത്തരം കണ്ടെത്താന്‍ ശ്രമിക്കുമ്പോള്‍ നമുക്ക് മനസ്സിലാകുന്ന ഒരു കാര്യം ദീനിന്റെ അഹ്കാമും ശരീഅത്തുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഹദീസുകള്‍ നഷ്ടപ്പെടാതിരിക്കാന്‍ സ്വഹാബത്ത് മുതല്‍ ഹദീസ് ക്രോഡീരണം പൂര്‍ത്തിയായ കാലം വരെ യുള്ള പണ്ഡിതന്മാര്‍ വളരെ ശ്രദ്ധിച്ചിരുന്നു. അത് നഷ്ടപ്പെടുത്തരുതെന്നതിന് നബിയുടെ ഹദീസുകളിലും മഹാന്മാരുടെ ഉദ്ധരണികളിലും നിരവധി തെളിവുകളുണ്ട്. അഥവാ തബ്‌ലീഗ് ചെയ്യല്‍ നിര്‍ബന്ധമായത്, നിര്‍ബന്ധമില്ലാത്തത് എന്നിങ്ങനെ രണ്ട് വിഭാഗം ഹദീസുകളുണ്ട്. നിര്‍ബന്ധമായത് ഒരു ഹദീസ് പോലും നഷ്ടപ്പെടാതിരിക്കാന്‍ മുന്‍കാല പണ്ഡിതന്മാര്‍ വളരെ കണിശമായും ശ്രദ്ധിച്ചു.

റിപ്പോര്‍ട്ട് ചെയ്യല്‍ നിര്‍ബന്ധമില്ലാത്ത ഇനം ഹദീസുകള്‍ എന്നതില്‍ പണ്ഡിതന്മാര്‍ എണ്ണിയത് താഴെ വിവരിച്ചവയാണ്.

1. ഇന്ന ഇന്ന വ്യക്തികള്‍ മുനാഫിഖാണെന്ന് നബി തങ്ങള്‍ ചില സ്വഹാബികള്‍ക്ക് അറിയിച്ച ഹദീസുകള്‍, അത് ആ വ്യക്തിയുടെ കാലത്തേക്ക് മാത്രം ബന്ധപ്പെട്ട ഹദീസുകളായതിനാല്‍ പിന്നീട് റിപ്പോര്‍ട്ട് ചെയ്യേ ണ്ട ആവശ്യമില്ല.

2.ഖിയാമത്ത് നാളു മായി ബന്ധപ്പെട്ട ചില ഹദീസുകള്‍.

3. ചില പ്രത്യേക ഫിത്‌ന കളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഹദീസുകള്‍ (യസീദിന്റെ ഭരണവുമായും മറ്റും ബന്ധപ്പെട്ടവ ഉദാഹരണം) 

4.അക്രമികളാകുന്ന അമീറുമാരുടെ പേരുകള്‍, അവരുടെ അവസ്ഥകള്‍, അവരുടെ ദുഷിച്ച ചൈതികള്‍ മുതലായവ.

മേല്‍ പറയപ്പെട്ട കാര്യങ്ങള്‍ വ്യക്തമാക്കുന്ന ഉദ്ധരണികള്‍ താഴെ ചേര്‍ക്കുന്നു...

ശറഹു മുസ്ലിം; വാള്യം 2, ഹദീസ് നമ്പർ 47,പേജ് 229 :

( مَا مِنْ حَدِيث لَكُمْ فِيهِ خَيْر إِلَّا وَقَدْ حَدَّثْتُكُمُوهُ )

قَالَ الْقَاضِي عِيَاض رَحِمَهُ اللَّه : فِيهِ دَلِيل عَلَى أَنَّهُ كَتَمَ مَا خَشِيَ الضَّرَر فِيهِ وَالْفِتْنَة مِمَّا لَا يَحْتَمِلهُ عَقْل كُلّ وَاحِد ، وَذَلِكَ فِيمَا لَيْسَ تَحْت عَمَل ، وَلَا فِيهِ حَدٌّ مِنْ حُدُود الشَّرِيعَة . قَالَ : وَمِثْل هَذَا عَنْ الصَّحَابَة رَضِيَ اللَّه عَنْهُمْ كَثِير فِي تَرْكِ الْحَدِيث بِمَا لَيْسَ تَحْته عَمَل ، وَلَا تَدْعُو إِلَيْهِ ضَرُورَة ، أَوْ لَا تَحْمِلهُ عُقُول الْعَامَّة ، أَوْ خُشِيَتْ مَضَرَّتُهُ عَلَى قَائِله أَوْ سَامِعه لَا سِيَّمَا مَا يَتَعَلَّق بِأَخْبَارِ الْمُنَافِقِينَ وَالْإِمَارَة  

وَتَعْيِين قَوْم وُصِفُوا بِأَوْصَافٍ غَيْر مُسْتَحْسَنَة وَذَمّ آخَرِينَ وَلَعْنِهِمْ . وَاَللَّه أَعْلَم 

ശറഹു മുസ്ലിം ; വാള്യം 1,പേജ് 241:

( فَأَخْبَرَ بِهَا مُعَاذ عِنْد مَوْته تَأَثُّمًا )

هُوَ بِفَتْحِ الْهَمْزَة وَضَمِّ الْمُثَلَّثَة الْمُشَدَّدَة . قَالَ أَهْل اللُّغَة : تَأَثَّمَ الرَّجُل إِذَا فَعَلَ فِعْلًا يَخْرُج بِهِ مِنْ الْإِثْم . وَتَحَرَّجَ أَزَالَ عَنْهُ الْحَرَج . وَتَحَنَّثَ أَزَالَ عَنْهُ الْحِنْث . وَمَعْنَى تَأَثُّمِ مُعَاذٍ أَنَّهُ كَانَ يَحْفَظ عِلْمًا يَخَاف فَوَاته وَذَهَابه بِمَوْتِهِ فَخَشِيَ أَنْ يَكُون مِمَّنْ كَتَمَ عِلْمًا وَمِمَّنْ لَمْ يَمْتَثِل أَمْر رَسُول اللَّه صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي تَبْلِيغ سُنَّته فَيَكُون آثِمًا فَاحْتَاطَ وَأَخْبَرَ بِهَذِهِ السُّنَّة مَخَافَةً مِنْ الْإِثْم وَعَلِمَ أَنَّ النَّبِيّ صَلَّى اللَّه عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لَمْ يَنْهَهُ عَنْ الْإِخْبَار بِهَا نَهْي تَحْرِيم

മനാറുൽ  ഖാരി; വാള്യം 1,പേജ് -215

معنى الحديث: يقول أبو هريرة  :حفظت من رسول الله - صلى الله عليه وسلم - وعاءين " 

أي صنفين مختلفين من العلم " فأما أحدهما " وهو علم الشريعة المتعلق لعقائد والأحكام " فبثثته " أي نشرته فيكم وبلغته  لكم. " وأما الآخر " أي وأما الصنف الآخر " فلو بثثته فيكم قطع هذا البلعوم " (٢) أي فلو بلغته وتحدثت به إلى الناس لذبحت ذبح الشاة، والراجح أن هذا العلم هو ما يتعلق باخبار ولاة السوء كيزيد بن معاوية وغيره، وقد كان أبو هريرة  يقول: لو شئت أن أسميهم باسمائهم لفعلت. 

 

ويقول: أعوذ بالله من رأس الستين وإمارة الصبيان، يشير إلى خلافة يزيد، وقد استجيب دعاؤه فمات سنة ٥٩ من الهجرة. الحديث: أخرجه البخاري. 

والمطابقة: في قوله " حفظت من رسول الله - صلى الله عليه وسلم - وعاءين ".ويستفاد من 

احاديث الباب ما يأتي اولا: أن من الأسباب التي تساعد على كثرة حفظ العلم وتحصيله ملازمة العلماء والتفرغ عن الشواغل والانقطاع. 

للدراسة كما كان أبو هريرة  يلزم النبي - صلى الله عليه وسلم - لشبع بطنه، فحفظ ما لا يحفظون، وتفوق على غيره.

ثانيا: أن من الأسباب التي مكنت أبا هريرة من

كثرة الحفظ والتحصيل ما ألقاه النبي  صلى الله عليه وسلم - في ردائه من ذلك الفيض الإلهي

ً المبارك. ثالثا : أن من العلم ما يجب تبليغه وروايته، وهو ما يحتاج الناس إليه من أحكام دينهم ومنه ما لا يجب كأخبار الفتن وأمراء الجور.

കശ്ഫുൽ മുഷ്കിൽ മിൻ ഹദീസി  സ്വഹീഹയ്നി ; വാള്യം 3, പേജ് 535

 وَفِي الحَدِيث الثَّانِي وَالْأَرْبَعِينَ: قَالَ أَبُو هُرَيْرَة: حفظت من رَسُول الله صلى الله عَلَيْهِ وَسلم وعاءين، فَأَما أَحدهمَا فبثثته، وَأما الآخر فَلَو بثثته قطع هَذَا البلعوم)) .

الْوِعَاء: مَا يوضع فِيهِ الشَّيْء.

وبثثته بِمَعْنى نشرته وفرقته. وَالْمرَاد بِهِ الحَدِيث الَّذِي رَوَاهُ.

والبلعوم: مجْرى الطَّعَام.

وَلقَائِل أَن يَقُول: كَيفَ استجاز كتم الحَدِيث عَن رَسُول الله صلى الله عَلَيْهِ وَسلم وَقد قَالَ: ((بلغُوا عني)) وَكَيف يَقُول رَسُول الله صلى الله عَلَيْهِ وَسلم مَا إِذا ذكر قتل رَاوِيه؟ وَكَيف يستجيز الْمُسلمُونَ من الصَّحَابَة الأخيار وَالتَّابِعِينَ قتل من يروي عَن رَسُول الله صلى الله عَلَيْهِ وَسلم؟ فَالْجَوَاب: أَن هَذَا الَّذِي كتمه لَيْسَ من أَمر الشَّرِيعَة؛ فَإِنَّهُ لَا يجوز كتمانها، وَقد كَانَ أَبُو هُرَيْرَة يَقُول: لَوْلَا آيَة فِي كتاب الله مَا حدثتكم، وَهِي قَوْله: {إِن الَّذين يكتمون مَا أنزلنَا من الْبَينَات وَالْهدى} [الْبَقَرَة: 159] فَكيف يظنّ بِهِ أَن يكتم شَيْئا من الشَّرِيعَة بعد هَذِه الْآيَة، وَبعد أَمر رَسُول الله صلى الله عَلَيْهِ وَسلم أَن يبلغ عَنهُ، وَقد كَانَ يَقُول لَهُم: ((ليبلغ الشَّاهِد مِنْكُم الْغَائِب)) . وَإِنَّمَا هَذَا المكتوم مثل أَن يَقُول: فلَان مُنَافِق، وستقتلون عُثْمَان، و ((هَلَاك أمتِي على يَدي أغيلمة من قُرَيْش)) بَنو فلَان، فَلَو صرح بِأَسْمَائِهِمْ لكذبوه وقتلوه.

ഫത്ഹുൽ ബാരി ;വാള്യം 1 പേജ് 208

قال العلماء كره جماعة من الصحابة والتابعين كتابة الحديث واستحبوا أن يؤخذ عنهم حفظا كما أخذوا حفظا لكن لما قصرت الهمم وخشي الأئمة ضياع العلم دونوه وأول من دون الحديث بن شهاب الزهري على رأس المائه بأمر عمر بن عبد العزيز ثم كثر التدوين ثم التصنيف وحصل بذلك خير كثير فلله الحمد

മുഖ്തസറു  തസ്കിറത്തിൽ ഖുർത്വുബി ; പേജ് 22

قال الامام القرطبي وفي هذه الاحاديث دليل علي ان الصحابة كانو يعملون الكوائن الي يوم القيامة لكنهم لم يشيعوها كما اشاعوا احاديث الاحكام المتعلقة باعمال المكلفين ويؤيد ذلك ما رواه البخاري عن ابي هريرة قال حفظت من رسول الله وعائيين اما احدهما فبثثته فيكم واما الآخر فلو بثثته لقطع مني هذا البلعوم اي مجري الطعام واما الفتنة التي تموج موج البحر فهو قول النبي (ص) هلاك امتي علي يدي اغيلمة من سفهاء قريش.

ചുരുക്കത്തില്‍ ന ബി ത ങ്ങളെത്തൊട്ട് ഉദ്ധരിക്കപ്പെട്ട ശരീഅത്തുമായി ബന്ധപ്പെട്ട എല്ലാ ഹദീസുകളും ഇന്ന് ലഭ്യമായ ഹദീസിന്റെ ഗ്രന്ഥങ്ങളില്‍ ക്രോഡീകരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ട്. ബഹുമാനപ്പെട്ട ഇമാം ഇബ്‌നു ഹജര്‍ (റ) തുഹ്ഫയില്‍ പറയുന്നത് കാണുക :

وهو اي المجتهد من يعرف من الكتاب والسنة ما يتعلق بالاحكام، وان لم يحفظ ذلك عن ظهر قلب ويكفي اعتماده فيها علي اصل مصحح عنده يجمع غالب احاديث الاحكام كسنن ابي داود اي مع معرفة اصطلاحه وما للناس فيه من نقد ورد فيما يظهر وهو متوقف علي تأسيس قواعد اصولية وحديثية وغيرهما يخرج عليها استنباطه وتعريفاته وهذا التأسيس هو الذي انجز الناس عن بلوغ حقيقة مرتبة الاجتهاد المطلق. - تحفة ١٠-١٠٩

ഇനിയും നിരവധി ഉദ്ധരണികള്‍ ഉണ്ട്. ദൈര്‍ഘ്യം ഭയന്ന് ചുരു ക്കുന്നു. ഇതില്‍ നിന്നും വ്യക്തമായും മനസ്സിലാക്കാം. സുനനു അബൂ ദാവൂദ് പോലോത്ത ഹദീസിന്റെ ഗ്രന്ഥം മതി ഇജ്തിഹാദിനാവശ്യമായ ഹദീസു കള്‍ ലഭിക്കാന്‍. എന്നാല്‍ ഇജ്തിഹാദിനെത്തൊട്ട് കാലങ്ങളായി ജനങ്ങളെ അശക്തരാക്കിയത് അതിനാവശ്യമായ ഉസൂലുല്‍ ഫിഖ്ഹ്, ഉസൂലുല്‍ ഹദീസ് തുടങ്ങിയവ സ്വയം നിര്‍മ്മിക്കാനും സ്വായത്തമാക്കാനും സാധിക്കാത്തതാണ്. അതിന് പല വിജ്ഞാന ശാഖയിലും വലിയ അവഗാഹം ഉണ്ടായതിന് ശേഷം ആ വ്യക്തിക്ക് സ്വന്തമായ ഉസൂലുകള്‍ ഉരുത്തിരിഞ്ഞ് രൂപപ്പെട്ട് അത് പൂര്‍ണ്ണമായും ക്രോഡീകരിച്ച് അത് വെച്ച് ഖുര്‍ആന്‍, ഹദീസ്, ഇജ്മാഅ്, ഖിയാസ് മുതലായവയില്‍ നിന്ന് ഗവേഷണം ചെയ്യണം. 

മേല്‍ പറയപ്പെട്ട ഉസൂലുകള്‍ ക്രോഡീകരിക്കാന്‍ സാധിക്കാത്തതാണ് കാലങ്ങളായി അഗാധ പാണ്ഡിത്യമുള്ള പണ്ഡിതന്മാരെ വരെ ഗവേഷണം ചെയ്യലിനെത്തൊട്ട് അശക്തരാക്കിയത്. അതല്ലാതെ ഹദീസുകള്‍ നഷ്ടപ്പെട്ടത്‌കൊണ്ടല്ല. ആ കാരണം ഒരു പണ്ഡിതനും പറയാത്തതാണ്. വഹാബികളും മറ്റു പുത്തന്‍ വാദികളും ഇജ്തിഹാദ് തങ്ങള്‍ക്ക് സാധിക്കു മെന്ന് വീരവാദം മുഴക്കുന്നത് കൊണ്ടാണ് നിങ്ങള്‍ ഹദീസ് നഷ്ടപ്പെട്ടതെന്ന് പറയുന്നതെങ്കില്‍ നിങ്ങളുടെ ഉദ്ദേശ്യം നല്ലതാണെങ്കിലും നിങ്ങള്‍ പറയുന്ന കാര്യം വാസ്തവവിരുദ്ധമാണ്. കാരണം തുഹ്ഫയില്‍ പറയുന്നത് അബൂദാവൂദിലുണ്ട് ഇജ്തിഹാദിനാവശ്യമായ ഹദീസുകള്‍ എന്നാണ്. 

ബഹുമാനപ്പെട്ട ഇമാം ഗസ്സാലി (റ), ഇമാം ഹറമൈനി (റ), ഇമാം നവവി (റ) പോലെയുള്ള അഗാധ പാണ്ഡിത്യമുള്ളവര്‍ക്ക് സാധിക്കാത്തത് ഇക്കാലത്തെ പാമരന്മാര്‍ക്ക് സാധിക്കുമെന്ന് വാദിക്കുന്നത് വിമാനമുണ്ടാക്കി അത് പറത്താന്‍ കഴിവുണ്ടെന്ന് വാദിക്കുന്ന കൊച്ചു കുട്ടിയുടെ വാദമായി കണ്ടാല്‍ മതി. ഉസൂലുകള്‍ ക്രോഡീകരിക്കല്‍ വിമാനമുണ്ടാക്കുന്നത് പോലെയും അത് പറത്തല്‍ ഉസൂലുകള്‍ വെച്ച് ഇജ്തിഹാദ് ചെയ്യുന്നത് പോലെയുമാകുന്നു. എന്നാല്‍ മേല്‍ പറയപ്പെട്ട കുട്ടി ഉണ്ടാക്കിയത് വിമാനമായിരുന്നു. പക്ഷെ കടലാസ് വിമാനമാണെന്ന് മാത്രം. കടലാസ് വിമാനമുണ്ടാക്കുന്നവരെ പേടിച്ച് വിമാനമുണ്ടാക്കാന്‍ ആവശ്യമായ സാമഗ്രികള്‍ ഇവിടെ ഇല്ല എന്ന് പറയണോ ?

മറ്റൊരു ന്യായം പറയുന്നത് ഹദീസുകള്‍ നഷ്ടപ്പെട്ടാലും കുഴപ്പമില്ല. നമുക്ക് ഫിഖ്ഹ് ക്രേഡീകൃതമായത് കൊണ്ട് ഫലത്തില്‍ ഹദീസ് ഉണ്ട് എന്നാണ്. ഇതിന് മറുപടി ഈ വാദം സുന്നത്ത് ജമാഅത്തിന്റെ ഇമാമു കളോ പ ണ്ഡിതന്മാരോ ആരും പറയാത്തതാണ്. കൂടാതെ ഖുര്‍ആനെ അല്ലാഹു സംരക്ഷിക്കുമെന്ന് ഏറ്റെടുത്തിരിക്കെ ഖുര്‍ആന്‍ വ്യാഖ്യാനമായ ഹദീസ് നഷ്ടപ്പെടലും ഖുര്‍ആന്‍ സംരക്ഷിക്കപ്പെട്ടിട്ടില്ല എന്ന് പറയുന്നതിന് തുല്യമാണ്. കൂടാതെ ഈസാ നബി ഇറങ്ങി വരുമ്പോള്‍ ഇജ്തിഹാദ് ചെയ്യണമെങ്കില്‍ ഹദീസ് വേണ്ടേ. മാത്രമല്ല ഹദീസ് നഷ്ടപ്പെട്ടത് കാരണം ഇജ്തിഹാദ് സാധ്യമല്ല എന്ന് ഒരു പണ്ഡിതനും പറഞ്ഞിട്ടില്ല. 

നബി തങ്ങള്‍ മുതല്‍ ക്ക് ഹദീസ് ക്രോഡീകരണ കാലം പൂര്‍ത്തിയാകുന്നത് വരെയുള്ള പണ്ഡിതന്മാരും ഇസ്ലാമിക ഭരണകൂടങ്ങളും കിണഞ്ഞു ശ്രമിച്ചിട്ടും ഹദീസ് നഷ്ടപ്പെട്ടു എന്ന് പറയുന്നത് അംഗീകരിക്കാവതല്ല.

സ്വഹാബാക്കളും മുന്‍ ഗാമികളായ താബിഉകളും അഗാധമായ ഓര്‍മ്മശക്തി കൊണ്ടും ബുദ്ധിശക്തി കൊണ്ടും അനുഗ്രഹീതരായിരുന്നതോടൊപ്പം ആ കാലത്ത് തന്നെ പല മഹാന്മാരും ഹദീസുകള്‍ എഴുതിവെച്ചിരു ന്നു. അതോടൊപ്പം അവര്‍ക്ക് അപാരമായ ഹിഫ്‌ളും ഉണ്ടായിരുന്നു. പിന്നീട് നബി തങ്ങളുടെ എല്ലാ ഹദീസുകളും എഴുതിരേഖപ്പെടുത്തുകയുമുണ്ടായി. 

നബി തങ്ങളുടെ കാലഘട്ടം മുതല്‍ ഹദീസ് ഗ്രന്ഥരചന പൂര്‍ണ്ണമായ കാലഘട്ടം വരെക്കും എല്ലാവരും ശ്രദ്ധാപൂര്‍വ്വം ഇവ്വിഷയം കൈകാര്യം ചെയ്തു കഴിഞ്ഞ സ്ഥിതിക്ക് ശരീഅത്തുമായി ബന്ധപ്പെട്ട ഒരു ഹദീസ് പോലും നഷ്ടപ്പെടാതിരിക്കല ല്ലേ അടിസ്ഥാനം (അസ്ല്‍). കാല്‍ കഴുകി വുളൂഅ് പൂര്‍ണ്ണമായതിന് ശേഷം കൈകഴുകിയോ എന്ന് സംശയിച്ചാല്‍ ആ സംശയ ത്തിന് പ്രസക്തിയില്ലെന്നും വുളൂഅ് പൂര്‍ത്തിയാവലാണ് അസ്ല്‍ എന്നുമാണല്ലോ നിയമം. മാത്രമല്ല മുന്‍ഗാമികളു ടെ മേല്‍ കുറ്റകരമായ അനാസ്ഥ ആരോപിക്കുന്ന വാദവുമാണിത്.